Kraków The Host City: Historie - Odcinek 16 pt.: Pierwsze przewodniki po Krakowie

Itinerarium, Diarium, Descripcio, Deliciae (w XVII wieku) lub  Baedeker (w XIX wieku), tak nazywano pierwsze przewodniki turystyczne. Pierwszy przewodnik turystyczny po Polsce opracował Józef Wawrzyniec Krasiński, Przewodnik dla podróżujących w Polsce i Rzeczypospolitej Krakowskiej, który ukazał się w 1820  roku w Warszawie.

Najpierw został wydrukowany w języku francuskim, a w roku kolejnym dostępny był w języku polskim. Historia literatury przewodnikowej na ziemiach polskich nie jest długa, ponieważ sięga XVI wieku, a Pauzaniasza, prekursor tej dziedziny, już w II wieku n.e. sporządził wyczerpujący opis poszczególnych regionów Grecji, który miał ułatwić peregrynacje. Dlatego we wcześniejszych okresach chętnie wydawano inne formy literatury podróżniczej, które służyły za pierwsze przewodniki – diariusze regularne, diariusze nieregularne, pamiętniki czy poematy podróżnicze.

Do najstarszych przykładów literatury przewodnikowej należą opisy Krakowa i Warszawy. A największa ich liczba dotyczyła Krakowa, któremu do wybuchu I wojny światowej poświęcono blisko pięćdziesiąt pozycji. Z 1603 roku pochodzi opracowanie poświęcone kościołom znajdującym się w Krakowie, a ważne jest dlatego, że w jego tytule po raz pierwszy pojawiło się słowo przewodnik. Anonimowy Przewodnik, abo kościołów krakowskich krótkie opisanie nie jest przewodnikiem w rozumieniu współczesnym tego słowa, gdyż nie zawiera praktycznych informacji dotyczących zwiedzania, a jedynie zwięzły opis 46 krakowskich kościołów. Czterdzieści lat później ukazał się Gościniec, abo krótkie opisanie Warszawy autorstwa Adama Jarzębskiego, napisany wierszem i stanowi swego rodzaju fikcję literacką. Cieszącą się popularnością wśród zwiedzających dawną stolicę Polski było wydane w 1647 roku kolejne opracowanie dotyczące sakralnych zabytków Krakowa, zatytułowane Stołecznego miasta Krakowa kościoły i klejnoty.

Dopiero XIX wiek to czas rozwoju literatury przewodnikowej, na co wpływ miał rozwój turystyki i ruchu krajoznawczego, który pojawił się w różnych krajach europejskich już w dobie oświecenia. W Polsce początki krajoznawstwa związane były z działalnością Komisji Edukacji Narodowej oraz osobami Stanisława Staszica i Juliana Ursyna Niemcewicza. Ważną rolę we wzniecaniu zainteresowania krajem ojczystym odgrywały najstarsze organizacje krajoznawcze – Towarzystwo Tatrzańskie oraz Polskie Towarzystwo Krajoznawcze.

Jednym z bardziej znanych autorów przewodników po Krakowie był Ambroży Grabowski, księgarz i miłośnik zabytków, który wydał Historyczny opis miasta Krakowa i jego okolic w 1822 roku. Publikacja ta cieszyła się powodzeniem wśród krakowian i turystów, dlatego też była kilkakrotnie wznawiana w ciągu XIX stulecia, a nawet na początku XX wieku. Wśród najważniejszych należy wymienić opracowania Józefa Mączyńskiego (Pamiątka z Krakowa z 1845 oraz Kraków dawny i dzisiejszy z przeglądem jego okolic z 1854 roku), Władysława Łuszczkiewicza (Przewodnik po Krakowie i jego okolicach z 1875 roku), Aleksandra Napierkowskiego (Przewodnik po Krakowie i okolicach, z 1883 roku), Józefa Rostafińskiego (Przewodnik po Krakowie i okolicy, z 1891 roku) oraz Walerego Eljasza Radzikowskiego (Kraków dawny i dzisiejszy,  z 1902 roku).

Wspominając temat literatury podróżniczej nie sposób nie wspomnieć o Krakowiance, Marii Steczkowskiej (1832-1918, nauczycielka i pierwsza turystyka tatrzańska), która była autorką wydanej anonimowo książki pt. Obrazki z podróży do Tatrów i Pienin, opublikowanej w Krakowie w 1858 roku. Nie jest to przewodnik, jak zaznaczyła sama autorka, ale dla zwiedzających wówczas Podhale książka pełniła taką funkcję, do czasu, gdy popularność zdobył przewodnik Illustrowany przewodnik do Tatr, Pienin i Szczawnic Walerego Eljasza-Radzikowskiego. Steczkowska opublikowała też pod kryptonimem „M.S.” w „Tygodniku Ilustrowanym” tekst pt. Wycieczka na Babią górę. Publikacje tatrzańska i babiogórska, bogate w obserwacje krajoznawcze, zwłaszcza etnograficzne, były dla czytelników ciekawym źródłem informacji o zwiedzanych przez Steczkowską obszarach. Autorka dodatkowo sprawnie posługiwała się w tekście wiedzą historyczną o Podhalu, obyczajach, tradycjach Podhalan, a także tłumaczyła gwarę góralską. Ważnym elementem publikacji było przekonanie czytelniczek do podjęcia aktywności górskiej, co w tamtych czasach było nowością.

A w kolejnym odcinku przedstawimy Państwu szerzej kobiecą aktywność turystyczną, zapraszamy.

Źródło zdjęcia: Źródło: https://antykwariatwaw.pl/najnowszy-zwiezly-przewodnik-po-krakowie-trepka-jozef-nekanda-1924

Autor: Katarzyna Janik